İslam filosoflarının insanın iradə azadlığına dair görüşləri

İradə hürriyyəti məsələsi hər zaman İslam filosoflarının mübahisə etdiyiən vacib mövzulardandır. Fəlsəfi baxımından iradə ilə bağlı əsas məsələtəbiətin bir parçası olan insanın feillərində nə qədər hürr olmasıdır. Başqacəmiyyət və inanclarda iradə hürriyyəti mövzusu haqqında fərqli fikirlərmövcuddur. Hürriyyət məfhumu filosoflar tərəfindən də qəbul edilən ifadədir.Tədqiqatımızda Kindi, Fərabi, ibn Sina, ibn Rüşd, Qəzzali və NəsrəddinTusi kimi İslam filosoflarının iradə hürriyyəti haqqındakı görüşləri müqayisəlişəkildə müzakirə obyektinə çevrilmişdir. Tədqiqatın əsas məqsədi adlarıçəkilən İslam filosoflarının iradə anlayışlarına dair ümumi bir təsəvvürformalaşdırmaq və onların görüşləri arasında oxşar və fərqli tərəfləri müəyyənetməkdir. Ümumilikdə, filosofların görüşlərinə nəzər saldıqda, hər birininqismən də olsa, iradə hürriyyətini qəbul etdiklərinin şahidi ola bilərik.Filosoflar iradə hürriyyəti və buna uyğun olaraq ağıl, iradə kimi mövzulardabənzər görüşlərə sahibdir. Onlar bir tərəfdən, insanı məsuliyyət sahibi olaraq,digər tərəfdən, Allahı sonsuz qüdrət sahibi olaraq qəbul edirlər. Filosoflaragörə, insan öz feillərini iradə və ixtiyarla həyata keçirir, insanın feillərindəseçim etməsi onun hürr olduğunu bildirir. Onların fikrinə əsasən, hürriyyətəvvəlcə ilahi, daha sonra da bəşəri zəmində dəyərləndirilmişdir. İnsanın varlığıözündən deyil, Allahdandır. İnsanın seçimlərini hürr iradəsi ilə həyatakeçirməsi Allahın iradəsinə bağlıdır. Filosoflar Allahın mütləq iradəsi iləbərabər, insan iradəsini də qəbul etmişlər.

Free will is one of the important problems that Islamic philosophers debateover. It is philosophically main question that to which extent man as a part ofnature should be free in his actions. Different opinions exist about free will inother societies and beliefs. The concept of freedom is a phrase adopted byphilosophers.The article discusses the views about free will by the Islamic philosopherssuch as Kindi, Farabi, Ibn Sina, Ibn Rushd, Gazali and Nasreddin Tusicomparatively. The main aim of the research is to formulate a general idea onthe views of Islamic philosophers about free will and to analyze differences andsimilarities between their discourses. General overview of these philosophers’opinions reveal that they have accepted free will partially. The philosophersshare the similar opinions on the issues of free will, mind and will. On the onehand, they accept human as the one who is responsible for the actions, on theother hand, they accept Allah as a being limitless in power. According tophilosophers, a human being acts by free will and choice, thus, humans are freeas they choose their actions. They evaluate free will from the aspect of divinenature first and then from the aspect of human nature. Because existence ofhumans does not depend on themselves; it depends on God. Humans’implementation of choices through their free will depends on God’s power andthe will. The philosophers have accepted human will together with the will ofGod.

Проблема свободы воли всегда была спорной и важной темой дляисламских философов. С философской точки зрения, главный вопросзаключается в том, насколько человек свободен в своем выборе. В разныхдругих обществах и религиях есть множество различных мнений освободе воли. Концепция свободы воли и выбора принята также и философами.Взгляды на свободу воли стали предметом обсуждения и рассмотрения в статьях таких философов, как Кинди, Фараби, Ибн Сина, Ибн Рушд,Газзали и Насраддин Туси. Основная цель данного исследования -сформулировать общие понятия вышеназванных исламских философов оволе и найти сходство и различия в их воззрениях. В целом, учитывая ихвзгляды, мы можем сделать вывод, что они частично признают свободуволи. Философы высказывают схожие взгляды на свободу воли и наблизкие к ней понятия свободы разума. С одной стороны, они признаютчеловека носителем ответственности, а с другой отдают его в бесконечную власть Бога. Если человек поступает свободно и имеет право выбирать, как действовать, это означает, что он волен в своих действиях. Помнению философов, воля рассматривается также на основе теологическихпонятий, так как само бытие человека зависит не от него, а от Бога.Поэтому свобода выбора человека связана с волей Аллаха. Наряду счеловеческой волей философы признают неоспоримую волю Аллаха.