Çar Rusya’sının din politikasında kafkasya ruhaniliği

Çar Rusiyasının din siyasətindən bəhs edən bu araşdırmada din işlərini idarə edən qurumlar və spesifik olaraq Qafqazdakı şiə və sünni ruhani idarələri haqqında ümumi məlumatlarla yanaşı, onların orijinal nizamnamələri əsasında bu iki idarə arasında hər hansı bir fərqin olub-olmadığı təqdim edilmişdir. Araşdırmanın məqsədinə uyğun olaraq, ruhani idarələri bəhsindən əvvəl Rusiyanın dövlət strukturunda din və təhsil məsələləri tədqiq edilmiş, dini quruluşun daha rahat başa düşülməsi üçün arxa plan formalaşdırılmışdır. Araşdırmanın son bölməsində İslam siyasəti baxımından çarlıq dövrü təhlil edilmiş və bu siyasət çərçivəsində Qafqazın işğalından 1917-ci il inqilabına qədərki dövrdə tolerant və qatı olmaqla, iki fərqli yanaşmanın ortaya çıxdığı müəyyən edilmişdir. Tolerant siyasət prosesində təhsil sahəsində bir qisim islahatların aparılmasına baxmayaraq, müsəlmanların şiə-sünni ruhani idarələrinin birləşdirilməsi tələbi nəticəsiz qalmışdır. Bu tələb yalnız AXC dövründə “Məşixət” idarəsinin qurulması ilə qarşılığını tapmışdır.

This research, focusing on the religious policy of Tsarist Russia, presents the differences between Shiite and Sunni religious organizations based on their own original regulations along with general information about the institutions governing religious affairs and these two religious administrations. With regard to the purpose of the research, the issues of religion and education in Russian state structure were studied and a background was formed for the understanding of the religious structure before touching upon the issue of religious institutions. Tsarist period was evaluated in terms of Islamic policy and from the occupation of Caucasus to the revolution of 1917, it was determined that two different approaches, both moderate and intolerant, emerged in politics in the last part of the research. Despite some developments in the field of education in the moderate policy process, Muslims’ demand for the unification of religious administrations under one roof had not yielded the expected results. This demand was fulfilled only with the establishment of “Mashihat” administration during ADR (Azerbaijan Democratic Republic) period.

В этом исследовании, посвященном религиозной политике царской России, было выявлено, общая информация об учреждениях, которые управляют религиозными делами и, в частности о шиитских и суннитских духовных правлениях на Кавказе, а также было исследована разница между двумя администрациями на основании их оригинальных уставов. В соответствии с целями исследования, перед рассмотрением вопроса о духовных управлениях, были рассмотрены вопросы религии и образования в государственном устройстве России, а также были созданы предпосылки для более легкого понимания религиозной структуры. В последней части исследования период царизма оценивался с точки зрения исламской политики, и было установлено, что в политике проявились два разных подхода, как умеренных, так и чрезмерных, от оккупации Кавказа до революции 1917 года. Несмотря на некоторые реформы в области образования в процессе политики толерантности, требование мусульман объединить шиитское и суннитское духовенство осталось безрезультатным. Это требование было удовлетворено только после создания управления «Машихат» во времена АДР.

Çar Rusya’sının din politikasını konu edinen bu araştırmada din işlerini yöneten kurumlar ve spesifik olarak Kafkasya’daki Şii ve Sünni ruhani idareleri hakkında genel bilgilerle beraber, orijinal tüzükleri esasında bu iki idare arasında herhangi bir farkın olup olmadığı da ortaya konulmuştur. Araştırmanın amacına binaen ruhani idareleri konusuna değinmeden önce Rusya devlet yapısında din ve eğitim meseleleri irdelenmiş ve dini yapının daha rahat anlaşılabilmesi için arka plan oluşturulmuştur. Araştırmanın son bölümünde İslam politikası açısından çarlık dönemi değerlendirilmiş ve bu politika kapsamında Kafkasya’nın işgalinden 1917 devrimine kadarki zaman zarfında biri ılımlı, diğeri katı iki farklı yaklaşımın ortaya çıktığı belirlenmiştir. Ilımlı politika sürecinde eğitim alanında birtakım gelişmelerin yaşanmasına rağmen, Müslümanların ruhani idarelerin tek çatı altında birleştirilmesi talebi sonuç vermemiştir. Bu talep yalnız AHC döneminde “Meşihat” idaresinin kurulması ile karşılık bulmuştur.