Çalışma Ahlakı ve Mesleklere Bakış Açısından Kutadgu Bilig ve Siyâsetnâme’nin Karşılıklı Analizi

Bu tədqiqatda XI əsr türk mədəniyyəti tarixinin iki önəmli mirası, Qaraxani dövlət xadimi Yusif Xas Hacib Balasaqunlunun “Qutadqu-bilik” və Böyük Səlcuq İmperiyasının məşhur vəziri Nizamülmülkün “Siyasətnamə” “(Siyərül-müluk)” əsərində iş etikası və peşələrə yanaşma mövzusu tədqiq olunacaq. “Səadətə aparan bilik” kimi tərcümə olunan “Qutadqu-bilik”, sadəcə hökmdar başda olmaqla, dövlət xadimlərinə iki cahanda xoşbəxtliyi tövsiyə edən bir əxlaq kitabı deyil, həmçinin ideal fərdi və ictimai həyatı, müştərək münasibətlərin tənzimlənməsi üçün vacib olan bilik və fəzilətləri göstərməsi nöqteyi-nəzərindən də əhatəedici bir yanaşmadan çıxış edir. “Siyasətnamə” də öz növbəsində Böyük Səlcuq İmperiyasının dövlət qurumlarının təşəkkülü və funksiyası, güclü və zəif cəhətləri ilə yanaşı, dövlət və din işlərinin tədbirlə yerinə yetirilməsi məqsədilə cəmiyyətin müxtəlif qruplarının həyata keçirdiyi əmək funksiyasına və iş etikasına dair mühüm məlumatlar verir. Hər iki əsərdə rəsmi dövlət məmurları başda olmaqla, cəmiyyətin müxtəlif iş qrupları haqqında geniş məlumat verilir. Tədqiqatda müqayisəli analiz metodu tətbiq olunaraq, eyni əsrdə türk siyasi hakimiyyətindəki müxtəlif coğrafiyalarda yazılmış bu iki əsərdə iş etikasına baxış tədqiq olunacaq. Tədqiqatın məqsədi “Qutadqu-bilik” və “Siyasətnamə”də ümumilikdə əmək funksiyasına, xüsusilə peşələrə qarşı yanaşmanı və onu meydana gətirən inancların əsasını müəyyənləşdirməkdir. Beləliklə, araşdırmada bir tərəfdən işgüzar həyat və peşələr nöqteyi nəzərindən əsərlərin yazıldığı türk cəmiyyətlərində dövrün mədəni strukturuna aydınlıq gətiriləcək, digər tərəfdən bu strukturun üzərində inşa olunduğu yanaşma İslam iqtisadiyyatı tarixindəki “ilmül-kəsb” (qazanc elmi) termini nöqteyi-nəzərindən təhlil olunacaq.

This study examines two masterpieces of the Turkish cultural heritage belonging to the 11th century, Kutadgu Bilig by Yusuf Balasaguni, the Karahanian statesman and Siyasatnama the famous work by Nizam al-Muluk, the eminent vizier of the Great Seljuk period, in terms of work ethics and professions. Kutadgu Bilig which is translated as “Knowledge of Happiness”, beyond being just a book of ethics recommending happiness of two worlds to officials, especially the rulers, offers a holistic perspective by indicating the knowledge and virtues required in organizing ideal personal and community life as well as mutual relations. Beyond solely giving information about formation and functions of the state institutions of the Great Seljuks and their strengths and weaknesses, Siyasatnama provides valuable information about the work activity and working ethics of various segments of the society to fulfill the state and religious affairs with caution. In both works, there is extensive information about various professions in society, as well as government officials. Applying the comparative analysis method, the view of society to work ethics will be examined within the context of these two works written in different geographies of Turkish political administration in the same century. The research aims to identify the attitudes towards work activity and professions, as well as the source of these attitudes in Kutadgu Bilig and Siyasatnama. On the one hand, the cultural structure of the period will be clarified in both Turkish societies where the works were written, on the other hand, it will be evaluated in terms of the “ilm al-kasb” (knowledge of earning) in the history of Islamic economics.

В этом исследовании два шедевра турецкого культурного наследия, принадлежащие XI веку, «Кутадгу Билиг» Юсуфа Баласагуни, государственного деятеля Караханидов и «Сиясатнама» Низам аль-Мулька, знаменитого государственного деятеля и выдающегося визиря Государства Сельджукидов рассматриваются с точки зрения трудовой этики и профессий. Кутадгу Билиг, что переводится как «Наука достижения счастья», помимо того, как книга этики, которая рекомендует чиновникам, особенно правителям, счастье двух миров, предлагает целостную перспективу, указывая на знания и достоинства, необходимые для организации идеальной личной и общественной жизней, а также для урегулирования взаимоотношений между членами общества. С другой стороны, Сиясатнама также предоставляет ценную информацию про трудовую деятельность и трудовую этику различных слоев общества, и о надлежащем выполнении государственных и религиозных дел в том числе формировании и функционировании государственных институтов Сельджукидов, при этом обращая внимание на их сильные и слабые стороны. В обеих работах содержится обширная информация о различнной трудовой деятельности в обществе, а также о государственных чиновниках. Методом сравнительного анализа, в исследовании будет рассмотрен взгляд общества на трудовую этику отраженную в этих двух работах, которые были написаны в разных географических регионах турецкого политического управления в одном и том же столетии. Цель исследования выявить отношение к трудовой деятельности, особенно к профессиям, и источники таких убеждений в Кутадгу-Билиге и Сиясатнаме. Таким образом, с одной стороны будет прояснена культурный устой периода в обоих турецких обществах, где эти произведения были написаны, а с другой стороны, изученный материал будет рассмотрен с точки зрения термина «илм аль-касб» (наука о заработке) исламской экономики.

Bu çalışmada Türk kültür tarihinin XI yüzyıla ait iki önemli mirası, Karahanlı devlet adamı Yusuf Has Hâcib tarafından yazılmış “Kutadgu Bilig” ve Büyük Selçuklular döneminin ünlü veziri Nizâmülmülk’ün kaleme aldığı “Siyâsetnâme” (Siyerü’l-Mülûk) çalışma ahlakı ve meslekler konusu açısından incelenecektir. “Saadete erme bilgisi” olarak çevrilen Kutadgu Bilig, hükümdar başta olmak üzere resmî görevlilere iki dünya mutluluğunu tavsiye eden bir ahlak kitabı olmanın ötesinde, ideal fert ve toplum hayatı ve karşılıklı ilişkilerinin düzenlenmesinde gereken bilgi ve faziletleri göstermesi açısından bütüncül bir bakış açısı sunmaktadır. Diğer taraftan Siyasetname, Büyük Selçukluların devlet kurumlarının teşekkül ve fonksiyonları, güçlü ve zayıf yönlerinin yanı sıra, devlet ve din işlerinin tedbirle yerine getirilmesi amacıyla toplumun çeşitli kesimlerinin içinde bulunduğu çalışma eylemine ve çalışma ahlakına dair değerli bilgiler sunmaktadır. Her iki eserde başta resmi devlet görevlileri olmak üzere, toplumun çeşitli iş kolları hakkında geniş bilgiler bulunmaktadır. Araştırmada karşılaştırmalı analiz yöntemi kullanılarak, aynı yüzyılda Türk siyasi yönetimindeki farklı coğrafyalarda kaleme alınmış bu iki eserde çalışma ahlakına bakış incelenecektir. Araştırmanın amacı, Kutadgu Bilig ve Siyâsetnâme’de genelde çalışmaya, özellikle mesleklere karşı yönelik tutum ve onun temelindeki inançların kaynağını tespit etmektir. Böylece, araştırmada bir taraftan eserlerin kaleme alındığı her iki Türk toplumunda dönemin kültürel yapısı iş hayatı ve meslekler açısından aydınlatılacak, diğer taraftan bu yapıyı oluşturan tutumun İslam iktisat tarihindeki “ilmü’l-kesb” (kazanç ilmi) terimi açısından değerlendirilmesine çalışılacaktır.