C.Əfqaniyə görə dinin fəlsəfəsi

XIX yüzillikdə İslamda oyanışın və islahatçılığın ən görkəmli ideoloqlarından biri və Şərq xalqlarının azadlığı və inkişafının siyasi modelinin yaradıcısı, əslən azəri türkü olan Cəmaləddin Məhəmməd Seyid Səfdər oğlu Əsədabadi Əfqani (öl. 1897) dövrünə görə mükəmməl təhsil almışdır. Uşaqkən valideyinləri ilə Kabilə köçən Cəmaləddin ilk təhsili evdə atasından almış, sonra onu Qəzvində və Tehranda davam etdirmiş, dini elmlər, tarix, fəlsəfə, coğrafiya, məntiq, siyasət və s. sahələrdə geniş bilik qazanmışdır. C.Əfqaninin dünyagörüşünün formalaşmasında və elminin təkmilləş-məsində İraqın Nəcəf şəhərində keçirdiyi təhsil illəri əhəmiyyətli rol oynamışdır. Burada o dövrünün məşhur alimlərindən olan müctəhid Hacı Şeyx Mürtəza Ənsaridən və axund Molla Hüseynqulu Həmədani Dərcəzini Şəvəndidən mükəmməl dərslər almışdır. Nəcəfdə iki böyük şəxsiyyət – tanınmış həkim və alim Ağa Seyid Əhməd Tehrani Kərbəlayi və İraqın böyük mücahidi, istedadlı ədib və şair Seyid Səid Nübbubi ilə dostluq Cəmaləddinin mənəviyyatına, həyata baxışlarının formalaşmasına və elminin tamamlanmasına güclü təsir göstərmişdir.

One of the large ideologists reform and revival in Islam J.Afghani was the outstanding scientist theologian, but despite of it wrote on religious problems very little. At the same time, it in the transactions, appearances and conversations highly appreciated the basic norms and principles of Islam, their role in development of umma; and also has defined functions of religion generally in society, its meaning in development of world culture. In the article, on the basis of study of some transactions of the thinker, there is an attempt for the first time to analyze philosophy of religion of Afghani. Emerges, that the philosopher has described religion as the basis of a civilization, as a means of transfer of mankind from barbarity to culture. In the article shows, that Afghani has basing the supremacy of Islam in matching with other religions.

Один из крупных идеологов реформации и возрождения в исламе Дж.Афгани являлся видным ученым-теологом, но несмотря на это очень мало писал по религиозным вопросам. Вместе с тем, он в своих трудах, выступлениях и беседах высоко ценил основные нормы и принципы ис-лама, их роль в развитии уммы; а также определил функции религии во-обще в обществе, ее место в развитии мировой культуры. В статье на основе изучения некоторых работ мыслителя, впервые делается попытка проанализировать философию религии Афгани. Вы-является, что философ охарактеризовал религию как основу цивилиза-ции, как средство перехода человечества от варварства к культуре. В статье показывается, что Афгани обосновал верховенство ислама в сравнении с другими религиями.