Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin sosial-fəlsəfi və ictimai-siyasi görüşləri

Məqalədə Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin sosial-fəlsəfi və ictimai-siyasi görüşləri təhlil olunmuşdur. Xiyabaninin sosial-fəlsəfi baxışlarını yeniləşmə, yeni bir mədəniyyət mərhələsinə daxil olmaq təşkil edir. Xiyabani fərd və cəmiyyətin bir-birinə bağlılığı, yəni ayrı-ayrı fərdlərin kollektiv halda birləşib ümumi ruhu ifadə etməsi məsələsini müzakirə obyektinə çevrir. Onun bu fəlsəfəsinə görə, fərdlər daim “xalqın vicdanı” olamalıdır ki, xalq köləliyə və səfalətə sürüklənməsin. Bu anlamda, “xalqın vicdanı”nı hər zaman ayaqüstə saxlamaq üçün yeri gəldikdə onun nöqsanlarını göstərməyi də bacarmaq lazımdır. Xiyabaniyə görə, nöqsanlarını göstərməklə hər hansı xalqı aşağılamaq da, onu yüksəklərə qaldırmaq mümkündür. Xiyabaninin fəlsəfəsində fərdin hər cür qorxu və köləliyi içində öldürüb, cəsarətlə və igidliklə millət, Vətən yolunda özünü şəhid etmək əsas yer tutur. O, özü də məhz bu fəlsəfənin bariz daşıyıcısı kimi, Vətən və millətin azadlığı uğrunda şəhid olmuşdur. Deməli, Xiyabaninin ictimai-siyasi görüşlərinin əsasında fərdlərin və cəmiyyətin azadlığı ideyası mühüm yer tutmuşdur. Məqalədə Xiyabaninin ictimaisiyasi ideyalar (milli azadlıq, insan azadlığı, milli mədəniyyət, dünyəvi mədəniyyət) uğrunda fəal şəkildə mübarizə aparması hərtərəfli şəkildə şərh olunmuş, xüsusilə də Qacarlar dövlətinin tənəzzülü dövründə Güney Azərbaycan xalqının apardığı mübarizədə Xiyabaninin müstəsna rolu tədqiq edilmişdir.

The article analyzes the socio-philosophical and socio-political views of Sheikh Mohammed Khiabani. The author here shows that, the Khiabani’s sociophilosophical views are based on renovation and beginning of a new cultural phase. The article also notes that Khiabani worked on the philosophy of individual and society interdependence, that is, the common spirit of individuals, coming together in a collective way. According to this philosophy, individuals have always been the “conscience of the people” to save them from enslavement and misery. In this sense, to keep the “conscience of the people” alive at all times, faults should be noted when necessary. According to Khiabani, showing the faults and disadvantages of any nation can either degrade or raise it. The article also shows that supressing personal fears and slavery and choosing martyrdom for the sake of nation and homeland is the basis of Khiabani’s philosophy. As the author of this idea, he died for the freedom of his homeland and nation. Thus, the idea of freedom of individuals and society is the key point in Khiabani’s sociopolitical views. The article describes Khiabani’s active struggle for social and political ideas (national freedom, human freedom, national culture, and secular culture) in detail. Specifically, the article explored the struggles of the South Azerbaijani people during the recession of the Qajar state and Khiabani’s special role in this struggle.

В статье анализируются социально-философские и социально-политические взгляды Шейха Мухаммеда Хиябани. Здесь автор показывает, что основу социально-философских взглядов Хиябани состовляет обновление, вступление в новый культурный этап. В статье также отмечается, что Хиябани работал над философией взаимозависимости личности и общества, то есть индивидуального духа индивидуумов, объединяющихся коллективно. Согласно этой философии, индивиды всегда должны быть «совестью народа», чтобы не дать людям быть порабощенными и несчастными. В этом смысле, чтобы всегда сохранять «совесть народа», при необходимости мы также должны уметь указать на его недостатки. Согласно Хиябани, указав на ее недостатки можно и уничтожить, и возвысить любую нацию.. В философии Хиябани основное место уделяется тому, что индивид должен уничтожить в себе любой страх или чувство рабства и смело и мужественно стать шехидом во имя народа и Родины. Сам он, как явный последователь философии, стал шехидом во имя за свободы своей родины и нации. Таким образом, идея свободы личности и общества сыграла важную роль в общественно-политических взглядах Хиябани. В статье подробно описывается активная борьба Хиябани за социальные и политические идеи (национальная свобода, свобода человека, национальная культура, светская культура). В частности, в статье исследуется особая роль Хиябани в борьбе народа Южного Азербайджана в период распада государства Каджаров.