Erix Frommun din və şəxsiyyət arasındakı əlaqəyə dair görüşlərinin təhlili

Erix Frommun din ilə bağlı görüşləri həm din psixologiyasının inkişafı baxımından, həm də psixologiyada dinin yeri və mövqeyi baxımından əhəmiyyət daşıyır. Şəxsiyyətin formalaşması insan inkişafının əsas göstəricisi hesab edildiyindən, dindarlığın şəxsiyyət üzərində danılmaz təsiri mövcuddur. Dinlər şəxsiyyətə ya mənfi, ya da müsbət yöndə təsir edir. Bu məqalədə E.Frommun din ilə bağlı görüşləri xarakterizə edilmiş, din və şəxsiyyət arasında hər hansı bir əlaqənin necə var olduğu göstərilmişdir. Ona görə bu təsir həm mənfi, həm də müsbət istiqamətdə reallaşır. Bu səbəbdən, əsas məsələ dinlərin quruluşu deyil, onların insan mərkəzli (humanist) olub-olmaması, yəni insanın inkişafına və istedadlarından istifadə etməsinə yardım edib-etməməsidir. Digər tərəfdən, E.Fromm dindarlığın şəxsiyyət üzərinə mənfi və ya müsbət təsirini qəbul edir. Bu səbəbən o, dinləri iki qrupa avtoritar və humanist dinlərə ayırır. Müsbət və mənfi təsirlər dinlərin bu təsnifatdakı qrupa aid olmaları ilə ölçülür. O, görüşlərini xarakterizə edərkən insanın inkişafına istiqamət verən və yardım göstərən dinləri inkişaf edən və əsl dinlər adlandırır. Bu dinlər insan şəxsiyyətinə müsbət təsir edir. Bu xüsusiyyətləri daşıyan dinlər humanist dinlərdir. Avtoritar dinlərdə isə insan Tanrı qarşısında aciz və mənasız hesab edilir. Onun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. E.Fromma görə, avtoritar dinlərdə insan şəxsi azadlıq və bütünlüyünü itirir. Bu səbəbdən, avtoritar dinlər insanın özü olmasına və inkişafına mane olur. Bütün avtoritar dinlərdə insanlar Tanrı qarşısında özlərini gücsüz və dəyərsiz hiss edirlər. İnsan şəxsiyyətinə bu xüsusiyyətləri daşıyan dinlər mənfi təsir göstərir. E.Frommun din və şəxsiyyət münasibətlərində belə qənaətə gəlmək mümkündür ki, insanın şəxsiyyət kimi formalaşması üçün əsas faktor müəyyən dini ritualları yerinə yetirmək yox, sevgini yaşamaq və doğru düşünməkdir. Bu şəkildə olduğu təqdirdə, din insan şəxsiyyəti və onun formalaşmasına müsbət təsir gösrərir.

Fromm’s views on religion occupy an important place both in terms of the development of religious psychology and the significance of religion in psychology. The article deals with Erich Fromm’s general views on religion and demontrates the relationship between religion and personality. This relationship can be both negative and positive. Moreover, it is not the structure of a particular religion that does matter, but the extent to which some religion is human-oriented, in other words, its humanistic character. Thus, the religions help people develop and use their talents. The personality formation is considered an indicator of human development. According to Fromm, the degree of religiosity affects a person. Religions can affect a person both negatively and positively. In this regard, Fromm subdivides all religions into two groups: these are authoritarian religions and humanistic ones. Describing his religious views, he indicated the religions that guide a person, contributing to his development. These religions are developing and true. They have a positive impact, and Fromm calls them humanistic religions. In authoritarian religions, a person is helpless before God, his will has no meaning and does not play any role. Man becomes virtuous simply following the will of God. This is the greatest virtue. Man here loses his personal freedom and integrity, obeying and clinging to God. Therefore, authoritarian religions complicate human existence and hinder personality’s development. In all authoritarian religions, God is endowed with absolute power and control over man. That is why a person feels powerless and worthless before God.

Взгляды Фромма на религию занимают важное место как с точки зрения развития религиозной психологии, так и с точки зрения места и значения религии в психологии. Религиозность оказывает неоспоримое влияние на личность, так как формирование личности считается основным показателем развития человека. Религиозность оказывает неоспоримое влияние на личность, так как формирование личности считается основным показателем развития человека. Религия оказывает на личность как отрицательное, так и положительное влияние. В данной статье охарактеризованы взгляды Э. Фромма на религию и показана, каким образом существует какая-либо связь между религией и личностью. Эта взаимосвязь бывает как отрицательной, так и положительной. По этой причине значение имеет не структура той или иной религии, а то, в какой степени данная религия ориентирована на человека (ее гуманность), и помогает ли религия развитию человека и применению им своих талантов и способностей. С другой стороны, Э. Фромм признает отрицательное или положительное влияние религиозности на личность. По этой причине он подразделяет все религии на две группы: авторитарные и гуманистические. Описывая свои религиозные убеждения, он назвал истинными и развивающимися религиями те религии, которые направляют человека, способствуя его развитию. Эти религии оказывают положительное влияни на личность человека и Фромм называет их гуманистическими религиями. А в авторитарных религиях человек считается беспомощен перед Богом, его воля не имеет никакого смысла и не играет никакой роли. Согласно Фромму, в авторитарных религиях человек теряет личную свободу и целостность. По этой причине авторитарные религии осложняют человеческое существование и препятствуют его развитию. Во всех авторитарных религиях поэтому человек ощущает себя бесcильным и бессмысленным перед Богом. Подобные религии оказывают отрицательное влияние на личность человека. На основании взглядов Э. Фромма на религию и личность можно прийти к выводу, что основным фактором формирования человека в качестве личности является чувство любви и правильное мышление, а не выполнение определенных религиозных ритуалов. В этом случае религия оказывет положительное влияние на личность человека и его формирование.